Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Rrjeti «Kultura e parë, e dytë dhe interkultura: Për dinamikën e të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur: Zur Dynamik des Aufwachsens in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen Konferenca I, Zürich, 7./

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Çka do të thotë «të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» për vendin a kontekstin tonë; për cilat grupe mendojmë në radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor? Was bedeutet «Aufwachsen und Identitätsentwicklung in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen» für unser Land/unseren Kontext; an welche Gruppen denken wir dabei in erster Linie im pädagogischen und schulischen Kontext? 2

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur 3 Çka do të thotë «të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» për vendin a kontekstin tonë; për cilat grupe mendojmë ne radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor? Was bedeutet «Aufwachsen und Identitätsentwicklung in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen» für unser Land/unseren Kontext; an welche Gruppen denken wir dabei in erster Linie im pädagogischen und schulischen Kontext? Përgjigjet e grupit nga MAQEDONIA: Antworten der Gruppe aus MAKEDONIEN: Myqereme Rusi, Jonuz Abdullai, Adelina Marku

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Maqedonia shtet multietnik – Popullata sipas përkatësisë etnike - regjistrimi i fundit (2002) / Makedonien als multiethnischer Staat: Bevölkerungsanteile gem. letzter Zählung (2002) 4 Burimi/Quelle: (QUALITY OF LIFE IN GLOBAL CRISIS ERA: FYROMIAN REALITY, Ali Pajaziti, Jonuz Abdullai, Elmi Aziri, Institute for political and international studies, Skopje, 2012)

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Sistemi i normave te shiptarët e Maqedonisë Bestimmende Faktoren für das Normsystem der Albaner/in- nen in Makedonien - Traditat - Traditionen - Doket - Bräuche - Zakonet - hergebrachte/überlieferte Sitten 5

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Sistemi i vlerave te shqiptarët e Maqedonisë Bestimmende Faktoren für das Wertesystem der Albaner/innen in Makedonien - Sjelljet e dëshiruara dhe të padëshiruara - Erwünschte und unerwünschte Verhaltensweisen - Të shëmtuara dhe të bukura - Hässliches und Schönes - Të mira dhe të këqija - Gutes und Schlechtes 6

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur 7 Sisteme normash dhe referimi (SNR) të ndryshme që janë me rëndësi për vendin tonë: Unterschiedliche Norm- und Bezugssysteme (NBS), die für unser Land wichtig sind: - Orientimi etnik- Ethnische Orientierung/Zugehörigkeit - Orientimi fetar- Religiöse Orientierung/Zugehörigkeit - Orientimi gjinor- Geschlechtsmässige Orientierung/Zugehörigkeit (m/f) - Sipas vendit të banimit, Lokalizmi - Orientierung in Abhängigkeit vom Wohnort - Orientimi gjuhësor- Sprachliche Orientierung/Zugehörigkeit - Përkatesia/orientimi partiak- Politische bzw. parteibezogene Orientierung/Zugehörigkeit - Dallimi klasor- Soziale bzw. sozialklassenbezogene Orientierung/Zugehörigkeit - Orientimi seksual- Sexuelle Orientierung/Zugehörigkeit

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Grupe, për të cilat ne mendojmë në radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor, kur bëhet fjala për sisteme normash dhe referimi të ndryshme dhe për problemet e orientimit në lidhje me to: Gruppen, an die wir im pädagogisch-schulischen Kontext in erster Linie denken, wenn wir von verschiedenen Norm- und Bezugssystemen und damit zusammenhängenden Orientierungsproblemen sprechen: - statusi social i familjes- [Familien/Gruppen mit best.] Sozialstatus - trashëgimia arsimore- [Gruppen mit best.] Bildungshintergund - nxënës nga prindër të divorcuar- Schüler/innen aus Scheidungsfamilien - nxënës të rrezikuar (nga aspekti fizik – i sigurisë) - Gefährdete Sch. (physische Handicaps …) - patriarkalizmi- [Gruppen mit patriarchalen Strukturen] - familje të zgjëruara (me shumë anetarë)- Grossfamilen [Familien mit Clan-Charakte - familje introverte (të mbyllura në aspektin e komunikimit) - introvertierte, kommunikativ abgeschottete Familien - familje më religjioze- eher [stark] religiöse Familien - familje konservatore- konservative Familien 8

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Një shembull Ein Beispiel Rasti me veshje moderne 1. Një nxënëse që vjen në shkollë me veshje provokative (me mini-fund, apo me rroba që zbulojnë pjesë të ndryshme të trupit) shikohet dhe trajtohet si normë që devijon nga tradicionalja, atakohet me fjalë, distancohet nga komuniteti i klasës, kurse mësimdhënësit ate e shohin si prishje të rendit në mjedisin shkollor dhe sipas tyre, ai veprim është nxitës dhe provokues për nxënësit tjerë. Mësimdhënësit tentojnë të balancojnë situatën në mesin e nxënësve duke dhënë këshilla për sjellje të mirë në, mesin e nxënësve. Der Fall mit den modernen Kleidern 1. Eine Schülerin, die mit provokativen Kleidern zur Schule kommt (Minijupe oder Kleider, die Teile des Körpers entblössen), wird als jemand betrachtet und behandelt, der von der Tradition abweicht, wird verbal attackiert und von der Klassengemeinschaft isoliert. Die Lehrer/innen werten diese Art der Kleidung als Verstoss gegenüber den an der Schule geltenden Normen und beurteilen das entsprechende Verhalten als Provokation gegenüber den anderen Schüler/innen. Die Lehrer/innen versuchen die Situation im Klassenverband dadurch im Griff zu behalten, dass sie Ratschläge erteilen, wie ein gutes Verhalten in der Klasse auszusehen hätte. 9

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur 2. Nje nxënese e cila deri dje ishte e pershkrimit te mesiperm, ndersa te nesermen befason te tjeret me veshjen fetare, shihet si norme trendi e rinise shqiptare posaçërisht! e cila norme eshte shnderruar ne TEME TABU. 2. Eine Schülerin, die bis gestern der obigen Beschreibung entsprach (provokative Kleidung), am nächsten Tag die andern plötzlich durch einen religiösen Outfit überrascht, wird als [Beispiel für] eine Trend gewordene Norm insbesondere der albanischen Jugend betrachtet. Diese Norm ist inzwischen zum Tabu-Thema geworden. 10

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Ju falemnderit për vëmendjen! Danke für Ihre Aufmerksamkeit! 11