PERSONAL I KOMPANII KOMPETENCII VO ZAVARUVAWETO Dr Sveto Cvetkovski, von. prof. na TMF (Me|unaroden in`ener po zavaruvawe) (^len na TK-35 Zavaruvawe ISRM) (Pretsedatel na zdru`enie na metalurzi na Makedonija) Skopje 12.10.2011 Ministerstvo za Ekonomija

Zavaruvaweto e naj~esto primenuvaniot proces za spojuvawe na metalni materijali (delovi, podsklopovi ili sklopovi....) Tehnologijata na zavaruvawe e sodr`ana i primeneta vo najgolemiot broj metalni konstrukcii denes. Mnogu od niv baraat tehni~ki specifikacii i kontrola na kvalitetot. Rizikot povrzan so gre{kite vo zavaruvaweto na konstrukciite mo`e da bide mnogu opasen {to go poka`uvaat i primerite od minatoto Havariite vo zavaruvaweto voobi~aeno imaat katastrofalni posledici: materijalni zagubi, zagaduvawe na ~ovekovata, okolina i ~ove~ki `rtvi

Havarii od nepravilno vodewe na zavaruva~kiot proces

Zavaruva~kite kompanii nastojuvaat da dobijat sertifikat za Kvalitet vo zavaruvaweto EN 3834 Za{tita na ~ovekovata okolina EN 14000 Zdravje i bezbednost Koi uslovi se potrebni za sertificirawe na personalot i zavaruva~kite kompanii ??? ISO 9001 Vo princip standardot ISO 9000 vo potpolnost gi zadovovoluva barawata na sistemot za kvalitet na bilo koja kompanija taka da prakti~no nema potreba od koristewe na drugi standardi. No, sepak ISO 9000 ne gi opi{uva specijalnite procesi kaj koi ne mo`e da se garantira kvalitetot na produktot so ispituvawe po zavr{uvaweto na proizvodniot proces. Taka na primer, kaj procesot na zavaruvawe so NDT ispituvawe ne mo`e da se garantira dali soodvetni materijali se koristeni, deka korektna podgotovka na rabovite e izvedena, deka korektna procedura na zavaruvawe e koristena, faktori koi zna~itelno vlijaat na kvalitetot na zavareniot spoj.

ISO 14731 i ISO 3834 (prethodno EN 719 and EN 729) Standardot EN 729/EN ISO 3834 e razvien da gi identifikuva site faktori koi mo`at da vlijaat na kvalitetot na zavareniot proizvod, i koi treba da bidat soodvetno kontrolirani vo site fazi pred i za vreme na zvaruvaweto. Iako standardot ISO 9000 bara da kontrolata na procedurata na proizvodniot proces mora da bide izrabotena i primeneta, Standardot EN 729 odi ponataka barajki da individuate (personalot) direktno involviran vo zavaruva~kiot process bide kvalificiran, izve`ban, so iskustvo i pod kontrola, supervajzing od kompetentna institucija za rakovodewe vo zavaruvaweto. So primena na ISO 3834 klientot, dizajnerot, proizvoditelot, korisnikot na zavaruva~kite proizvodi go do`ivuvaat zavaruvaweto na eden mnogu posistemati~en na~in

Lu|eto se klu~ za EN729/EN ISO 3834 poznat kako: Barawe za kvalitet vo zavaruvaweto Ovoj standard gi propi{uva detalite kako da se kontroliraat zavaruvaweto, no i drugite razli~ni operacii povrzani so nego za da se postigne baraniot kvalitet. Klu~nata karakteristika na ovoj standard e da se obezbedi baraweto da lu|eto so odgovornosti vo procesot na zavaruvaweto se kompetentni da gi sprovedat baranite odgovornosti. Ova se postignuva so inkorporirawe na drug standard EN719/ISO14731 Koordinacija vo zavaruvaweto -Zada~i i odgovornosti Vrz osnova na standardot EN ISO 3834 napravena e sertifikaciona {ema za kompanii koja i denes se primenuva [emata e napravena za da im ovozmo`i na proizvoditelite da go poka`at svoeto sovpa|awe so EN ISO 3834 Ovaa {ema isto taka go zadovoluva EWF kriteriumot za EN ISO 3834 certifikacija. EWF ISO 3834 certifikacionata {ema se fokusira glavno na zavaruva~kite aktivnosti vo kompanijata i tie aktivnosti ne mo`at da bidat sprovedeni so postoe~kiot ISO 9000 vo kompanijata ili samostojno.

SERTIFIKACIONATA {ema za zavaruva~kite kompanii razviena od strana EWF Aktivnostite zapo~uvaat vo 1995, a vo 1997 {emata e zavr{ena Odobrena e vo 2000 [emata e transformirana od strana na IIW i od 2008 stapuva na sila IMPLEMENTACIJA NA [EMATA ZA SERTIFIKACIJA NA KOMPANIITE I PERSONALOT ZA ZAVARUVAWE Edna organizacija se akreditira vo sekoja zainteresirana zemja od strana na IIW ili EWF posle ocenuvaweto od strana na ovie institucii preku IAB International Acreditation Body (Me|unarodno telo za akreditacija) IAB go akreditira ANB vo zemjata ANB Acreditation National Body (Nacionalno telo za Akreditacija ANB odobruva nacionalni tela za trening na personalot ili nacionalni tela sertifikacija na zavaruva~ki kompanii (vosvetot ima okolu 600 tela za sertifikacija trening na personal i sertifikacija na kompanii)

EWF pretstavuva telo koe gi soedinuva glavnite zavaruva~ki instituti i dru{tva {irum Evropa. Vo soglasnost so EN 3834 ja sproveduva dobro poznatata kvalifikaciona {ema za Evropski in`ener po zavaruvawe Evropski tehnolog po zavaruvawe Evropski specijalist po zavaruvawe i evropski zavaruva~ Ovie barawa stanaa ben~mark za potrebnoto znaewe na zavaruva~kiot personal {irum svetot. Zna~i, za da se postigne kvalitet na zavareniot proizvod potrebno e da se vospostavi kontinuirana kontrola i da se sledat soodvetni proceduri za vreme na proizvodniot proces. IIW International Welding Institute (Me|unaroden Institut za zavaruvawe) Misija Da deluva {irum svetot zaradi razmena na znaewe od oblastite na tehnologiite na spojuvawe, a so cel da go napravi kvalitetot na `iveewe podobar Osnovan e 1948 godina od strana na me|narodnite dru{tva za zavaruvawe/sojuzi, 13 na broj koi smetaa deka treba da se napravi na{to krucijalno za za pobrz nau~en i tehni~ki progres

Table 4: International Authorisation Board (IAB) - Authorised National Bodies Australia (Welding Technology Institute of Australia) Austria (Schweißtechnische Zentralanstalt) Belgium (Association Belge du Soudage) Canada (Canadian Welding Bureau) China (Chinese Welding Society) Croatia (Croatian Welding Society) Czech Republic (Czech Welding Society) Denmark (FORCE Dantest Cert) Finland (Welding Society of Finland) France (Association Francaise du Soudage) Germany (DVS Pers Zert) Hungary (Magyar Hegesztestechnikai Egyesules) Italy (Istituto Italiano della Saldatura) Japan (Japan Welding Engineering Society) Netherlands (Nederlands Instituut voor Lastechniek) Norway (Norwegian Welding Society) Poland (Instytut Spawalnictwa) Portugal (Instituto de Soldadura e Qualidade) Romania (ASR - CertPers) Russia (Russian Welding Society) Slovakia (Výskumný ústav Zváracský Welding Research Institute) Slovenia (Zveza Drustev Za Varilno Tehniko Slovenije) South Africa (Southern African Institute of Welding) Spain (Asociación Española de Soldadura y Tecnologias de Unión (CESOL) Sweden (Swedish Welding Commission) Switzerland (Schweizerischer Verein fur Schweisstecknik) Thailand (Welding Institute of Thailand) Ukraine (E O Paton Welding Institute) United Kingdom (TWI Certification Ltd)

Me|unarodniot standard EN ISO 3834 Standardot se sostoi od 5 dela − EN ISO 3834-1: Guidelines for selection and use; − EN ISO 3834-2: Comprehensive quality requirements; − EN ISO 3834-3: Standard quality requirements; − EN ISO 3834-4: Elementary quality requirements; − EN ISO 3834-5: Normative references to fulfil the requirements of EN ISO 3834-2, EN ISO 3834-3 and EN ISO 3834-4.

Kako se steknuva certifikacija na zavaruva~kata kompanija Prvo treba da se donese odluka koe nivo na barawa za kvalitet vo zavaruvaweto odgovaraat na kompanija. EN ISO3834 sodr`i tri nivoa na barawa i izborot }e zavisi od stepenot na slo`enosta na zavaruva~kite operacii koi se izveduvaat. Imajki na um deka i ednostavnite zavaruva~ki operacii baraat soodvetna kontrola {to e opi{ano vo ~etvrtiot del od standardot. Delovite 2 i 3 gi definiraat barawata za mnogu poslo`eni zavaruva~ki operacii. Otkako }e se definira nivoto na slo`enosta se prevzemaat slednite ~ekori: Kompanijata gi kompletira i vra}a aplikacionite dokumenti nazad do certifikacionoto telo Sledi pregled na pristignatata dokumentacija i se izdava kvotacija - ocenka Po prifa}awe na ocenkata otpo~nuva procesot na ocenuvawe. Toj se sproveduva od strana na individui specijalno izbrani i naimenuvani od strana na certifikacionoto telo vo zavisnost od nivnoto iskustvo i ekspertiza vo zavaruvaweto i sproveduvawe na ocenuvaweto.

Sertifikatot e predmet na nadgleduvawe i periodi~no reocenuvawe Na uspe{nite kompanii im se izdadavaat certifikati za proizvodot i {emi na EFW Sertifikati i EWF {emata poka`uva kako certifikacijata e sporovedena Serifikacionoto telo }e ja registira kompanijata i detalite za nejzinata sposobnost (tip na produktot golemina i sl) }e se najdat na web stranata na EWF Sertifikatot e predmet na nadgleduvawe i periodi~no reocenuvawe Sertifikatot poka`uva za koj tip na produkt stanuva zbor, proizvoden standard grupa na osnoven materijal zavaruvawe i srodni procesi, autoriziran koordinator za zavaruvawe

Pridobivki od sertifikacijata Korist za sertificirani proizvoditeli - kompanii Jasna, visoko profilirana, nezavisna verifikacija na kompanijata od vode~kite svetski avtoriteti vo zavaruvaweto, Potvrda za sposobnosta vo zavaruvaweto i proizvodstvoto i kompetencija na personalot, Podobrena doverba na klientot koja vodi kon namaluvawe na nadvore{niot audit, Vlez na kompaniite vo publicirani nacionalni i evropski registri Kvalitet vo rakovodeweto i proizvodstvoto ocenet od strana specijalizani acesori, Zgolemen nacionalen i internacionalen biznis potencijal, Sertificirani potencijali za zadovoluvawe na individualnite potrebi na kompanijata. Usoglasenosta so najva`nite evropski standardi

EN ISO 3834 certifikacijata mo`e da se sprovede samostojno ili so Ovoj sertifikat e op{t sertifikat za zavaruvawe za sekoja kompanija nezavisno od tipot na zavaruva~ki proizvodi tip na osnoven materijal ili postapka na zavaruvawe stanuva zbor

Standardi za sertifikacija na zavaruva~ki kompanii za odredeni tipovi na proizvodi Sadovi pod pritisok EN 13445 @elezni~ki vozila EN 15025 (porano DIN 6700/1-6) Grade`ni ~eli~ni konstrukcii DIN 18800/7 (EN 1090 1/2) DIN 18800/7 - klasi B, C, D i E Klasata E e najrigorozna i se odnesuva na zavaruvawe na dinami~ki optereteni konstrukcii

PRA[ALNIK ZA CERTIFIKACIJA NA KOMPANIJA ZA ZAVARUVAWE (EFW {ema) 1 Dali kompanijata ima sistem za kvalitet ISO 9000 2. Kolkav e vkupniot broj na vraboteni vo firmata i kolku od niv se vklu~eni vo zavaruva~koto proizvodstvo. 3. Koja e ob{ta proizvodna programa vo kompanijata. Za koja programa bi se vr{elo atestiraweto 5. Koi dimenzii na konstrukcii/materijali najmnogu se uprtrebuvaat vo zavaruva~koto proizvodstvo (dol`ina, {irina, debelina i te`ina) 6. Proverka na dogovorite - dali se vr{i, koj gi vr{i, na {to se obrnuva vnimanie 7. dali se vr{i proverka na tehni~kata dokumentacija 8. Dali kompanijata koristi podizveduva~i i kako se izbiraat istite 9. Kolku zavaruva~i/operateri ima kompanijata, za koi postapki se specijalizirani i dali gi imaat potrebnite atesti 10. Koj go vr{i nadzorot pri zavaruvaweto NDT i drugi vidovi kontrola

11. Koj ja vr{i kontrolata pred za vreme i po zavaruvaweto 12. So kakva zavaruva~ka i druga pomo{na oprema (rotira~ki stolovi, pe~ki za termi~ka obrabotka kranovi, valcma{ini) pri zavaruvaweto raspolaga kompanijata 13. Dali i kako se vr{i proverka na zavaruva~kata i mernata oprema vo zavaruva~koto proizvodstvo 14. Dali postoi proizvoden plan 15. Dali zavaruva~ite zavaruvaat po to~no opredeleni tehnologii - koj e zadol`en za toa 16. Dodatni materijali za zavaruvawe - dali postojat instrukcii za nabavka, upotreba/su{ewe i ~uvawe na istite 16. Dali se izveduva termi~ka obrabotka po zavaruvawe 17, Kontrola pred zavaruvawe - dali se vr{i kontrola na osnovniot materijal kade se uskladi{tuva i kako se ozna~uva

18. Kako se vr{i kontrola po zavaruvaweto i {to se pravi so delovite koi ne go zadovoluvaat baraniot kvalitet 19. Kako se sledi materijalot od mestoto za uskladi{tuvawe do gotoviot proizvod

The EWF/IIW Personnel Certification Scheme EN ISO 14731 The EWF/IIW Personnel Certification Scheme e postapka koja ovozmo`uva da rabotata na zavaruva~kata kompanija bide oceneta i prepoznaena. [emata definira profil na edukacija, znaewe i iskustvo i odgovornost za sproveduvawe na zavaruva~kite zada~i [emata im ovozmo`uva na kompaniite odnosno personalot da gi postignat barawata na EN ISO 14731

Doc. IAB-002-2000/EWF-409 1 st Rev Me|unaroden/Evropski in`ener za zavaruvawe Doc. IAB-003-2000/EWF-410 1 st Rev Me|unaroden/Evropski tehnolog za zavaruvawe Doc. IAB-004-2000/EWF-411 1 st Rev Me|unaroden/Evropski specijalist za zavaruvawe Doc. IAB-005-2001/EWF-451 Me|unaroden/Evropski prakticioner za zavaruvawe Doc. IAB-041-2001/EWF-450 Me|unaroden Personal za ispituvawe na zavareni spoevi Doc. IAB-089-02/EWF-452-467-480-481 Me|unaroden zavaruva~ Doc. EWF-525-01 Evropski specijalist za elektrotporno zavaruvawe Doc. EWF-570-01 Evropski MMA podvoden zavaruva~ Doc. EWF-591-01 Evropski prakticioner za termi~ko {pricawe Doc. EWF-459-01 Evropski specijalist za termi~ko {pricawe

Doc. EWF-507-01 Evropski termi~ki {prica~/sprejer Doc. EWF-517-01 Evropski in`ener za adhezivno spojuvawe Doc. EWF-516-01 Evropski specijalist adhezivno spojuvawe Doc. EWF-515-01 Evropski spojuva~ za adhezivno spojuvawe Doc. EWF-530-01 Specijalen kurs za robotsko zavaruvawe Doc. EWF-544-01 Specijalen kurs za zavaruvawe ocvrsnati pra~ki Doc. EWF-623-01 Specijalen kurs defekti vo zavareni spoevi za NDT personal Doc. EWF-494-01 Specijalen kurs za lasersko zavaruvawe (nivo na In`ener, Tehnolog i Specijalist)

Procesi na zavaruvawe/spojuvawe i Tabela 3 Me|unaroden in`ener za zavaruvawe sodr`ina na kursot Procesi na zavaruvawe/spojuvawe i oprema za la~no i nela~no zavaruvawe, povr{insko nanesuvawe metalizacija izvori na energija mehanizacija i avtomatizacija Materijali i nivnoto odnesuvawe ~elici (site vidovi) Drugi metalni materijali Zavarlivost i prsnatini Korozija wear abrazija metalografija Dizajnirawe i konstruirawe Jakost na materijalite Stati~ko i dinami~ko odnesuvawe Dizajnirewe na zavarite Mehanika na lom Proizvodstvo i primena QA/QC Distorzija Zdravje i bezbednost NDT Ekonomika Reparatura Pogodnost za upotreba

a) Poznavawe na tehnologii na zavaruvawe b) Poznavawe na zavaruva~koto proizvodstvo v) Kvalifikuvan zazavaruva~kite tehnologii g) Blizok so sistemot za menxment so jvakitet

Tabela 1: (EN 719/EN 14731) Koordinacii i zada~i vo zavaruvaweto Revizija na dogovorot i dizajnot Materijali Dodatni materijali za zavaruvawe Zavaruva~ki operacii Rabotna sredina Zdravje i bezbednost Zavaruva~kata i soodvetna oprema Zavaruva~ki i proizvodni proceduri Termi~ka obrabotka Inspekcija i testirawe NDT Zavaruva~ki popravki Prifatlivost Dokumentacija

Z A K L U ^ O K - EWF i IIW vospostavija {ema za sertifikacija na personalot i kompaniite koi se vklu~eni vo zavaruva~koto proizvodstvo. - Pokraj evropskite se pogolem e brojot na prekuokenskite zemji koi go prifatija ovoj sistem - Sistemot e pogoden kako za proizvoditelite taka i za nara~atelite na zavarenite proizvodi/konstrukcii. - Vo osnova na sistemot e ~ovekot koj preku svoeto teoretsko i prakti~no obrazovanie treba da spre~i pojava na havarii na zavarenite proizvodi vo uslovi na eksploatacija

Blagodaram