Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Rrjeti «Kultura e parë, e dytë dhe interkultura: Për dinamikën e të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur: Zur Dynamik des Aufwachsens in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen Konferenca I, Zürich, 7./

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Çka do të thotë «të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» për vendin a kontekstin tonë; për cilat grupe mendojmë në radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor? Was bedeutet «Aufwachsen und Identitätsentwicklung in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen» für unser Land/unseren Kontext; an welche Gruppen denken wir dabei in erster Linie im pädagogischen und schulischen Kontext? 2

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Çka do të thotë «të rriturit në norma dhe sisteme referimi të ndryshme dhe midis tyre» për vendin a kontekstin tonë; për cilat grupe mendojmë ne radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor? Was bedeutet «Aufwachsen und Identitätsentwicklung in und zwischen verschiedenen Norm- und Bezugssystemen» für unser Land/unseren Kontext; an welche Gruppen denken wir dabei in erster Linie im pädagogischen und schulischen Kontext? Përgjigjet e grupit I nga ZVICRA (anëtarë/e me prejardhje jo-shqiptare) Antworten der Gruppe I aus der SCHWEIZ (Teilnehmer/- innen nicht-albanischer Herkunft) 3

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur SNR zviceran (përk. lokal) – SNR të ndryshme të fëmijëve me prejardhje jo-zvicerane Das schweizerische NBS – NBSs von K+J mit nicht schweizerischer Herkunft SNR të ndryshme sipas shkallës së shkollimit të prindërve Unterschiedliche NBS je nach Bildungsnähe/-ferne der Eltern SNR të ndryshme sipas statusit social të familjes Unterschiedliche NBS je nach Sozialstatus der Familie SNR fetare (spektra: indiferent – fondamentalist; i/e (jo)krishterë) Unterschiedliche NBS je nach religiöser Orientierung (indifferent – fundamentalistisch; (nicht- )christlich) SNR të ndryshme sipas tipit të vendbanimit (fshatar, agglomeracion, urban) Unterschiedliche NBS je nach Siedlungstyp (ländlich, Agglo, urban) 4 Sisteme normash dhe referimi (SNR) të ndryshme që janë me rëndësi në Zvicër: Unterschiedliche Norm- und Bezugssysteme (NBS), die in der CH wichtig sind:

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Grupe, për të cilat ne mendojmë në radhë të parë në kontekstin pedagogjik dhe shkollor, kur bëhet fjala për sisteme normash dhe referimi të ndryshme dhe për problemet e orientimit në lidhje me to: Gruppen, an die wir im pädagogisch-schulischen Kontext in erster Linie denken, wenn wir von verschiedenen Norm- und Bezugssystemen und damit zusammenhängenden Orientierungsproblemen sprechen: Fëmijë dhe të rinj/të reja me prejardhje jo-zvicerane që kanë probleme shkollore Kinder und Jugendliche nicht-schweizerischer Herkunft, welche Schulprobleme haben Fëmijë dhe të rinj/të reja nga familje me shkollim të dobët Kinder und Jugendliche aus bildungsfernen Familien Fëmijë dhe të rinj/të reja nga rrethana të vështira familjare ose/dhe sociale Kinder und Jugendliche aus familiär und/oder sozial schwierigen Verhältnissen 5

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Shembulli 1 Beispiel 1 Nusja e re e ardhur në Zvicër është diku rreth moshës vjeç. E martuar me një shqiptaro- zviceran, pra shqiptar të normalizuar, i cili është rritur në Zvicër. Ai ka profesion të kryer dhe është punëtor i zellshëm. Ai ka shoqëri ndërkombtare. Çifti banon në një apartament pa familjen dhe farefisin e të marturarit. Nusja e re pas një viti lind një fëmijë. Lirija e pa kufi dhe papjekuria e saj ndikon në edukimin e fëmijëve dhe në mjedisin social të fëmijës. Qëndra e jetës së saj nuk është Zvicera, por vëndlindja e saj e braktisur si dhe të afërmit dhe të njohurit i saj brenda dhe jashtë Zvicëres. Ajo si e re dëshiron ta shijoj jetën. Del rregullisht ne qytet, njofton femra dhe familje shqiptare, në këtë formë rritet edhe rrethi i kësaj shoqërie. Edhe pse ajo është shtatzënë dhe nuk jeton në Kantonin e Zyrihut, bënë një rrugë të gjatë për të shkuar në diskotekën e njohur shqiptare Rinora 4. Komunikimi me familjën dhetë njohurit (me mediat në internet) me orë të tëra dhe shoqet shqipëtare që gjetura në vendin e ardhjes janë në qëndër të vëmendjes. Kurse orari i ushqimit, i gjumit dhe më vonë detryat e shtëpisë që duhen ti bëjnë fëmijet nuk janë në planin e ditës. Fëmijë e tyre nuk zotërojnë as njërën dhe as tjetërn gjuhë si duhet. Fëmijet flasin dialektin familjar dhe një gjermanishte të qaluar. Këta kanë vështërsi në shkollë dhe për tu integruar më fëmijët e tjerë, më vonë në shoqëri dhe punë. 6

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Shembulli 1 Beispiel 1 Eine Albanerin von Jahren zieht vom Balkan in die Schweiz, nachdem sie einen Albano- Schweizer geheiratet hat. Dieser ist in der Schweiz aufgewachsen, hat eine Ausbildung abgeschlossen und ist ein tüchtiger Arbeiter. Er hat einen internationalen Freundeskreis. Das Paar wohnt allein in einer Wohnung – ohne die Familie des Ehemanns. Die junge Braut kriegt sofort ein Kind. Ihre ungewohnte Freiheit und ihre Unreife wirkt sich auf die Kindererziehung und das soziale Umfeld des Kindes aus. Ihr geistiger Lebensbezug ist nicht die Schweiz, sondern ihre verlassene Heimat und ihre Verwandten und Bekannten, die in verschiedenen Staaten verstreut leben. Sie als junge Frau will das Leben leben. Sie geht regelmäßig in die Stadt, lernt albanische Frauen und Familien kennen. So wächst ihr Freundeskreis. Obwohl sie schwanger ist und nicht in Zürich lebt, will sie in die bekannte albanische Diskothek Rinora 4 gehen und nimmt dafür einen langen Weg auf sich. Die stundenlange Kommunikation mit der Familie und Bekannten (auch via Handy, Skipe und Facebook) und die neugewonnen Freunde in der Schweiz bilden das Zentrum ihrer Aufmerksamkeit. Der Rhythmus für Essen, Hausaufgaben und Schlafen der Kinder ist nicht in ihren Tagesplan integriert. Ihre Kinder beherrschen weder die eine noch die andere Sprache richtig. Die Kinder sprechen den Dialekt der Familie und ge- brochenes Deutsch. Sie haben Probleme in der Schule und auch Schwierigkeiten bei der Integration mit anderen Kindern. Später wiederholt sich dies bei der Ausbildung und Arbeit. 7

Rrjeti Kultura e parë, e dytë dhe interkultura Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur Shembulli 2 Beispiel 2 Familja H. ka ardhur para 10 vitesh nga një fshat të Ballkanit në periferinë e Cyrihut. Babai punon në ndërtim, nëna është amvize. Shkollën 8-vjeçare e kanë ndjekur 8 përk. 5 vite. Ai e flet gjermanishten mjaftueshëm, ajo vetëm pak. Kontakte me zviceranë kanë pak. Që për një kohë të gjatë e ëndërrojnë kthimin në Atdhe. Djali 14-vjeçar shkon në tipin shkollor Sek B (me kërkesa të ulëta). Ai ka vështirësi të mëdha shkollore, bën probleme disiplinare dhe do të ketë shumë vështirësi të gjejë një vend pune për të mësuar një zanat. Vajza 12-vjeçare është nxënëse e mirë, ka shumë shoqe zvicerane dhe do të mund të shkonte bile, me pak përkrahje, në gjimnaz. Prindërit janë të mendimit që ska kuptim që ajo të shkojë në gjimnaz; ato do të preferonin që vajza të gjente sa më shpejt një punë dhe do të martohej pastaj. Familie H. ist vor zehn Jahren aus einem Dorf auf dem Balkan in die Agglomeration von Zürich gezogen. Der Vater arbeitet auf dem Bau, die Mutter ist Hausfrau. Sie haben 8 bzw. 5 Jahre die Schule besucht. Er spricht passabel Deutsch, sie nur wenig. Sie haben kaum Kontakte mit Schweizer/innen. Sie träumen davon, wieder in die Heimat zurückkehren. Der 14-jährige Sohn geht in die Sek B und hat grosse schulische Schwierigkeiten, ist disziplinarisch auffällig und wird Mühe haben, eine Lehrstelle zu finden. Die 12-jährige Tochter ist schulisch erfolgreicher, hat viele Schweizer Freundinnen und könnte mit einiger Unterstützung vielleicht aufs Gymnasium gehen. Die Eltern halten dies nicht für nötig und möchten lieber, dass das Mädchen bald arbeiten geht und dann heiratet. 8