ნატურალიზმი, დეკადანსი და საუკუნეთა მიჯნის ლიტერატურა (1870-1910) ლექცია 9

გეგმა ისტორიული კონტექსტი: ინდუსტრიალიზაცია, ურბანიზაცია, პროლეტარიატი, პესიმიზმი ლიტერატურულ-კულტურული ცხოვრების თავისებურებები XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე ნატურალიზმის მსოფლმხედველობრივი კონტექსტი: პოზიტივიზმი და დარვინიზმი ნატურალიზმი დასავლურ ლიტერატურაში (1870-1890) დეკადანსის მსოფლმხედველობრივი წანამძღვრები: ართურ შოპენჰაუერისა და ფრიფრიჰ ნიცშეს ფილოსოფია საუკუნეთა მიჯნის ლიტერატურის ზოგადი დახასიათება (Fin de siècle, 1890-1910) იმპრესიონიზმი დასავლურ ლიტერატურაში სიმბოლიზმი დასავლურ ლიტერატურაში

ისტორიული კონტექსტი დაჩქარებული ინდუსტრიალიზაცია მუშათა კლასის ზრდა ურნანიზაცია - დიდი ქალაქების წარმოქმნა (ქარხნები, მანქანები და ხმაურიანი ცხოვრება) მოწყენილობის, აღსასრულის მოახლოების, ცხოვრების უშინაარსობის განცდა

ლიტერატურულ-კულტურული ცხოვრების თავისებურებები XIX ს.-ის ბოლოს საზოგადოებრივი ცხოვრება მახინჯი და საზიზღარი უკიდურესი ინდივიდუალიზმი, მე-ს კულტი ბუნებრივი და ჩვეულებრივი - უინტერესო, ყველაფერი ავადმყოფური და განსხვავებული - საინტერესო განახლებისკენ სწრაფვა  თამამი ექსპერიმენტი: ახალი გამომხატველობითი ხერხების ძიება მკითხველის პროვოცირება და შეშფოთება სახელოვნებო და ლიტერატურული მიმდინარეობათა სიმრავლე და მონაცვლეობა

ნატურალიზმის მსოფლმხედველობრივი კონტექსტი ნატურალიზმის მსოფლმხედველობრივი კონტექსტი პოზიტივიზმი Auguste Comte, Hippolyte Taine საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები როგორც სამეცნიერო აზროვნების ნიმუშო race + milieu + temps (წარმომავლობა + გარემოცვა + დროება) დარვინიზმი Natural Selection (ბუნებრივი შერჩევა) Struggle for Life (ბრძოლა გადარჩენისთვის) სოციალური დარვინიზმი: ადამიანი ≈ ცხოველი

ნატურალიზმის მსოფლმხედველობრივ-ესთეტიკური მახასიათებლები ნატურალიზმი  ლათ. natura - ბუნება ნატურალისტები - პირველი ავანგარდისტები: ხელოვნებისა და ლიტერატურის გარდაქმნის, ესთეტიკური რევოლუციის მოთხოვნა დერომანტიზაცია  ფსევდორომანტიზმი, სილამაზის შელამაზება ახალი ხელოვნება - სიმართლის სამსახურში: სინამდვილისა და მისი შემაძრწუნებელი მხარეების - დიდი ქალაქის ჭუჭყი, ქარხნების ხმაური, მუშების დუხჭირი ცხოვრება - მიუკერძოებელი და შეულამაზებელი გადმოცემა ბიურგერული ოჯახისა და ქალის მდგომარეობის კრიტიკა

ნატურალიზმი დასავლურ ლიტერატურაში მოქმედი პირის ქცევა  მისი წარმომავლობა (მემკვიდრეობით მიღებული, გენეტიკური თვისებები), გარემოცვა (სოციალური კლასი) და ეპოქა აკრძალული თემების დამკვიდრება ლიტერატურაში: ალკოჰოლიზმი, პროსტიტუცია, უმუშევრობა და ა.შ. სტილისტური ცვლილებები: ყოველდღიური მეტყველება, ჟარგონი და დიალექტი  ეპოქის არაბუნებრივად მაღალფარდოვან თეატრალური და ლიტერატურული მეტყველება სეკუნდური სტილი: ზედაპირული, მეორეხარისხოვანი დეტალების ფონოგრაფულად ზუსტი გადმოცემა

ნატურალიზმი vs. რეალიზმი რეალიზმის: სინამდვილის მიკერძოებული იმიტაცია ფსიქოლოგიური მოტივაცია, მიზეზ-შედეგობრივობა კოლორიტი, აღწერა მოწესრიგებული, ჰარმონიული სამყაროს რწმენა კრიტიკული დამოკიდებულება სოციალური სინამდვილის მიმართ: მისი გამოსწორების სურვილი ტიპიზაცია ნატურალიზმი სინამდვილის მიუკერძოებელი, ობიექტური იმიტაცია მოტივაციის ბუნდოვანება, ზედაპირულობა დეტალის თვითმიზნურობა პროგრესის რწმენის დაკარგვა მიუკერძოებლობა (უფუნქციო) დეტალების სიმრავლე

ცნობილი ნატურალისტები ემილ ზოლა (1840-1902) - რუგონ-მაკარები (ფული, ექიმი პასკალი...) გერჰარტ ჰაუპტმანი (1862-1946) - მზის ამოსვლის წინ, ფეიქრები ჰენრიკ იბსენი (1828-1906) - დრამები, ავგუსტ სტრინდბერგი (1849-1912) - მამა, ქალბატონი იულია

დეკადანსის მსოფლმხედველობრივი წანამძღვრები 1: ართურ შოპენჰაუერის (1788-1860) ვოლუნტარიზმი სამყარო როგორც ნება და წარმოდგენა (1819) ნება  ტანჯვა ნებისგან გათავისუფლება: ასკეტიზმი, ხელოვნება (მუსიკა) ჭვრეტა (კონტემპლაცია) სიკვდილის ესთეტიზაცია

დეკადანსის მსოფლმხედველობრივი წანამძღვრები 2: ფრიდრიხ ნიცშეს (1844-1900) სიცოცხლის ფილოსოფია ტრაგედიის დაბადება მუსიკის სულიდან ასე იტყოდა ზარატუსტრა დიონისური vs. აპოლონური ნიჰილიზმი სიცოცხლე vs. ზნეობა სიცოცხლე - ძალაუფლების ნება “ღმერთი მოკვდა.” ზეკაცი vs. ბრბო

საუკუნეთა მიჯნის ლიტერატურის ზოგადი დახასიათება (Fin de siècle, 1890-1910) დეკადანსი: აღსასრულის მოახლოების განცდა, პესიმიზმი, მელანქოლია, დაცემა ავადმყოფურისა და სიკვდილის ესთეტიზაცია: “Man ist genaus so gesund, wie ein anderer, aber man kann ganz anders krank sein, als jeder.” (A. Schnitzler) საზოგადოებრივი ცხოვრება - მახინჯი და უინტერესო დაინტერესება სიზმრებით, ფანტაზიებით, ჰალუცინაციებით, ნევროზებით, ფსიქოზებით... სილამაზის კულტი (ესთეტიზმი) მოქმედი პირები: დაღლილი კაცები, ანემიური ან ფატალური ქალები cult du moi: დენდი და ესთეტი საკულტო ფიგურა: რიხარდ ვაგნერი

დეკადენტური მიმდინარეობები იმპრესიონიზმი, სიმბოლიზმი, ესთეტიზმი, იუგენდსტილი (ახალგაზრდული სტილი), ნეორომანტიზმი, ნეოკლასიციზმი, აკმეიზმი, იმაჟინიზმი და სხვა.

იმპრესიონიზმის მსოფლმხედველობრივ-ესთეტიკური მახასიათებლები ფრანგ. impression - შთაბეჭდილება ხელოვნების კრიტიკოსმა ლუი ლერუამ 1874 წ. მკაცრად გააკრიტიკა კლოდ მონეს ნახატი სახელწოდებით „შთაბეჭდილება. მზის ამოსვლა“ სამყარო - უკიდურესად არამდგრადი და ცვალებადი შესაძლებელია მხოლოდ სინამდვილის ცალკეული დეტალების გადმოცემა მთავარია წუთიერი (ოპტიკური ან/და აკუსტიკური) შთაბეჭდილებები და განწყობა

იმპრესიონიზმი დასავლურ ლიტერატურაში მცირე პროზაული ან პოეტური ტექსტები ბგერწერა, ფერების აღმნიშვნელი ზედსართავი სახელები, ხმოვანთა ჰარმონია, საგნების დაშლა შთაბეჭდილებებად იშვიათად გვხვდება მოქმედება ბუნების (ზოგჯერ ოდნავ სევდიანი და მელანქოლიური) აღწერა: ბუნების ხელმეორედ აღმოჩენა სამყარო - ერთობ ბუნდოვანი: იშლება ზღვარი სინამდვილესა და ზმანებას შორის მოქმედი პირები: დეპერსონალიზაცია, იდენტობის დაკარგვა (დენდი) დეპეშური სტილი: დაუსრულებელი და ურთიერთდაუკავშირებელი წინადადებების, მრავალწერტილისა და ტირეს ხშირი გამოყენება ავტორები: ავსტრიაში - პეტერ ალტენბერგი, საფრანგეთში - მარსელ პრუსტი

სიმბოლიზმის მსოფლმხედველობრივ-ესთეტიკური მახასიათებლები სიმბოლიზმი (ძვ. ბერძნ. σύμβολον - ნიშანი), ესთეტიზმი (ინგლ. Aestheticism), ნეორომანტიზმი და იუგენდსტილი (გერმ. Jugendstil)  ნატურალიზმი ჟან მორეასის სიმბოლიზმის მანიფესტი (1886 წ.) სიმბოლისტების წინამორბედები: საფრანგეთში - შარლ ბოდლერი და პარნასელები, ინგლისში - პრერაფაელიტები სინამდვილე - ნაცრისფერი, ერთფეროვანი და უაზრო  იდუმალი, უჩვეულო, განსაკუთრებული, ხელოვნურად (და არა ბუნებრივად) ლამაზი პოეტი - ქურუმი ხელოვნების თვითმიზნურობა (L’art pour l’art, poésie pure -„ხელოვნება ხელოვნებისთვის!“) სიმბოლისტთა წრეები (მაგალითად, საფრანგეთში - სტეფან მალარმეს წრე, გერმანიაში - შტეფან გეორგეს წრე)

სიმბოლიზმი დასავლურ ლიტერატურაში თითოეული საგანი - სიმბოლური მნიშვნელობა - მინიშნება იდუმალ, მისტიკურ სინამდვილეზე მუსიკალურობა: იდუმალი ჟღერადობა  სიმბოლოთა იდუმალი არსი და ზიარება იდეების სამყაროსთან სილამაზის კულტის ქადაგება, უკიდურესი სუბიექტურობა, მორალის უარყოფა ჟანრები: ლექსი, ლიტერატურული (ანტი)ზღაპარი (ირაციონალური ელემენტები: ხილვები, სიზმრები...) საფრანგეთში: პოლ ვერლენი, არტურ რემბო, სტეფან მალარმე; ბელგიაში: მორის მეტერლინკი; ინგლისში: ოსკარ უაილდი; გერმანულენოვან ქვეყნებში: შტეფან გეორგე, რაინერ მარია რილკე; რუსეთში: ალექსანდრ ბლოკი, ანდრეი ბელი, ვალერი ბრიუსოვი

გმადლობთ ყურადღებისთვის!