ლიტერატურა როგორც ლიტერატურათმცოდნეობის საგანი

Präsentation zum Thema: "ლიტერატურა როგორც ლიტერატურათმცოდნეობის საგანი"—  Präsentation transkript:

1 ლიტერატურა როგორც ლიტერატურათმცოდნეობის საგანი
ლექცია პირველი

2 რა არის ლიტერატურა? litteratura (”მწერლობა” )
”belles lettres” (”მხატვრული ლიტერატურა” ) ”პოეზია”

3 ლიტერატურის პრაგმატული განსაზღვრება დესკრიპციული განსაზღვრება
ნორმატიული განსაზღვრება

4 რით განსხვავდება ლიტერატურული ტექსტი არალიტერატურულისგან?
თოვს! ამნაირ დღის ხარებამ ლურჯი და დაღალული ფიფქით დამთოვა. როგორმე ზამთარს თუ გადავურჩი! როგორმე ქარმა თუ მიმატოვა! 5 იანვრიდან როგორც აღმოსავლეთ, ასევე დასავლეთ საქართველოში მოსალოდნელია ნალექი, მეტწილად თოვლის სახით. როგორც "ჯი-ეიჩ-ენს" გარემოს დაცვის სამინისტროს სააგენტოში განუცხადეს, "ტემპერატურა მკვეთრად დაიკლებს. მოსალოდნელია ნალექი თოვლის სახით". თოვლია მოსალოდნელი საქართველოს დედაქალაქშიც.

5 რა არის ლიტერატურული ტექსტი?

6 ლიტერატურა როგორც კომუნიკაციის საშუალება
კონტექსტი გამგზანი → შეტყობინებება → მიმღები (ადრესანტი) საკონტაქტო მედიუმი (ადრესატი) კოდი

7 კომპონენტი ფუნქცია მაგალითი გამგზავნი ემოტიური ფუნქცია ”ცუდ ხასიათზე ვარ.” მიმღები კონატიური ფუნქცია ”კარი დახურეთ, თუ შეიძლება.” კონტექსტი რეფერენციული ფუნქცია ”წვიმს.” საკონტაქტო მედიუმი ფატიური ფუნქცია ”ნაწერის წაკითხვა შეუძლებელია.” კოდი მეტაენობრივი ფუნქცია ”ამ წინადადებაში ოთხი სიტყვაა” შეტყობინება პოეტური ფუნქცია “I like Ike” ”ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის, / ფოთლები მიჰრქიან ქარდაქარ... / ხეთა რიგს, ხეთა ჯარს რკალად ხრის, / სადა ხარ, სადა ხარ, სადა ხარ?..”

8 ძირითადი ლიტერატურული ხერხები
გაუცხოების ხერხი “ბოლოს მოაწია რიჟრაჟმა, ატყდა ნათლის ლიცლიცი გარეთ, ყაყაჩოები დაათოვა მწვერვალებს ცამ, იფრქვეოდა იისფერი შუქი, როგორც ჩქერალები ფხოვის მთებიდან. შორენა ჩამოვიდა კედლიდან, ხატაური ფარჩის კაბა ეცვა შავი, ოქროსფერი თმები გადმოღვრილიყვნენ მხრებზე, მოდიოდა ყაყაჩოების ველზე, თავთუხის თაველებს ესროდა უტას, ყაყაჩოებსა და თავთუხის თაველებს. დაუჩოქა სამგზის სანატრელმა, სთხოვა დიდოსტატს სული. ცრემლმა იწვიმა კონსტანტინეს თვალთაგან, მაგრამ ვერც საყვარელს მისცა მან სული, რადგან სვეტიცხოვლისთვის შეეწირა იგი.” (გამსახურდია, კონსტანტინე: თხზულებანი. თბილისი: საბჭოთა საქართველო, ტ. 4, გვ. 338)

9 ძირითადი ლიტერატურული ხერხები
ავტოფუნქციურობა ”კარვის კალთა ჩახლართული ჩავჭერ ჩავაკარაბაკე”; ”როგორც ნაწვიმარ სილაში ვარდი, ჩემი ცხოვრების გზა სიზმარია და შორეული ცის სილაჟბარდე!”

10 ძირითადი ლიტერატურული ხერხები
კონოტაციის დომინანტურობა ”ერთი თავის მიბრუნება, ერთი შეხედვა, ოდნათი მიკარება საკმარისი იყო, რომ თოფის წამალსავით ეფეთქა და მთელს სხეულს ცეცხლი მოსდებიყო.” (ყაზბეგი, ალექსანდრე: ”ხევისბერი გოჩა”. წიგნში: ქარული მწერლობა. ტ. 16. თბილისი: ნაკადული, 1998, გვ. 355)

11 რა არის ლიტერატურათმცოდნეობა?
ლექცია მეორე

12 ლიტერატურათმცოდნეობის დარგები
ლიტერატურის თეორია (პოეტოლოგია) ტექსტის ანალიზი, close reading, ინტეპრეტაცია ლიტერატურის ისტორია ტექსტოლოგია (ტექსტის კრიტიკა და რედაქტირება)

13 ლიტერატურის მეცნიერული კვლევა
ლიტერატურული ტექსტის ობიექტური შესწავლა; ლოგიკური დასაბუთება (არგუმენტაცია); მეცნიერულად დასაბუთებული, აპრობირებული მიდგომა (მეთოდი).

14 ლიტერატურათმცოდნეობის მეთოდები
ავტორი ტექსტი მკითხველი კონტექსტი პოზიტივიზმი, ფსიქოანალიტიკური ლიტერატურათმცოდნეობა რუსული ფორმალიზმი, ახალი კრიტიკა (New Criticism), იმანენტური ინტერპრეტაცია, სტრუქტურალიზმი, ფსიქოსტრუქტურალიზმი რეცეფციული ესთეტიკა, ჰერმენვტიკა, დეკონსტრუქტივიზმი, ემპირიული ლიტერატურათმცოდნეობა (=კონსტრუქტივიზმი) გონოთ-ისტორიული მეთოდი, მარქსისტული ლიტერატურათმცოდნეობა, ლიტერატურული სოციოლოგია, კრიტიკული თეორია, დისკურსის ანალიზი, ახალი ისტორიზმი (New Historicism), ფემინისტური და გენდერული ლიტერატურათმცოდნეობა

15 სამეცნიერო ნაშრომის აგებულება
კვლევის მიზანი და მეთოდი (რის გამოკვლევას ვაპირებთ და რა გზით?); ტექსტის ანალიზი (სტრუქტურის აღწერა); ტექსტის ინტერპრეტაცია (ანალიზის შედეგების ახსნა)

16 ლიტერატურათმცოდნეობის სემიოტიკური საფუძვლები
სემიოტიკა ნიშანი სემიოტიკური სისტემა

17 ნიშნის აგებულება აღსანიშნი აღმნიშვნელი ”ხ”-”ე”

18 სემანტიკა ‘ქალი’ (ლექსემა)
[მდედრობითი] ↔ ‘კაცი’ [სრულწლოვანი] ↔ ‘გოგონა’ [ადამიანური] ↔ ‘ძუ ლომი’ „მთელი დღის განმავლობაში კომპიუტერთან ჯდომის შემდეგ სიხარულით მოველი საუბარს ჩემს ქმართან.“ (კლასემა, იზოტოპია)

19 ილია ჭავჭავაძე ჩემო კარგო ქვეყანავ, რაზედ მოგიწყენია?..
აწმყო თუ არა გწყალობს, მომავალი შენია, თუმცა ძველნი დაგშორდნენ, ახალნი ხომ შენია... მათ ახალთ აღგიდგინონ შენ დიდების დღენია, ჩემო თვალის სინათლევ, რაზედ მოგიწყენია? წვრილ-შვილნი წამოგესწრნენ ნაზარდნი, გულმტკიცები, მათის ზრუნვის საგანი შენ ხარ და შენ იქნები, არ გიმტყუნებენ შენა, თუ-კი მათ მიენდები. მათის ღვაწლით შეგექმნას სახე ბედით მთენია მათი გული შენისა ტრფობის ფართო ბუდეა, მათი გულთა ფიცარი შენი მტკიცე ზღუდეა... ვერ წაბილწავს მათს გრძნობას სიმუხთლე, სიმრუდეა! მათ თვის მკერდით შეჰმუსრონ მტერთა სიმაგრენია, ჩემო კარგო ქვეყანავ, მაშ, რად მოგიწყენია?

20 ოპოზიციური წყვილები აწმყო ↔ მომავალი ძველნი ↔ ახალნი, წვრილ-შვილნი
აწმყო ↔ მომავალი ძველნი ↔ ახალნი, წვრილ-შვილნი მოწყენა ↔ დიდების დღენი, სახე ბედით მთენი სიმუხთლე, სიმრუდე ↔ შენი ტრფობა მტერთა სიმაგრენი ↔ შეჰმუსრონ

21 კლასემები ეროვნული გმირები: ძველნი, ახალნი, წვრილ-შვილნი
დიდებული წარსული = ნათელი მომავალი: დიდების დღენი, სახე ბედით მთენი

22 ლიტერატურათმცოდნეობის სათავეებთან
ლექცია მესამე

23 რიტორიკა (ძვ. წ. V - ახ. წ. XVIII)
მეტყველების ჟანრები (genera orationis); მიზანი (officia oratoris); სიტყვის მომზადების ხუთი საფეხური (partes artis); თემის პოვნის ხერხები (topoi, loci a persona).

24 მეტყველების ჟანრები მოწოდებითი სიტყვა (genus deliberativum)
სასამართლოში წარმოსათქმელი სიტყვის (genus iudiciale) სადღესასწაულო სიტყვა (genus demonstrativum)

25 რიტორიკული სიტყვის მიზანი
ინტელექტუალური (docere, probare, logos) ზომიერი (delectare, conciliare, ethos) ემოციური (movere, concitare, pathos)

26 სიტყვის მომზადების საფეხურები
inventio dispositio elocutio aptum puritas, latinitas perspicuitas genus dicendi (genus humile, genus medium, genus sublime+ornatus) memoria actio, pronuntiatio

27 ტოპიკა პიროვნების ვინაობა, რომელსაც სიტყვა ეთმობოდა (quis);
მოქმედება, რომელსაც სიტყვე ეთმობოდა (quid); მოქმედების ადგილი (ubi); თანამონაწილენი, დამხმარენი (quibus auxiliis); მოქმედების მიზეზი (cur); მოქმედების რაგვარობა, ხასიათი (quomodo); მოქმედების დრო (quando).

28 loci a persona წარმომავლობა (genus); სახელი (nomen); სქესი (sexus);
ასაკი (aetas); ეროვნება (natio); სამშობლო (patria); აღზრდა-განათლება (educatio et disciplina), პროფესია (studia), სოციალური მდგომარეობა (conditio); მიდრეკილებები (quid affectet quisque); ფიზიკური მონაცემები (habitus corporis) - გარეგნობა, სიძლიერე, უნარები; წინარე ისტორია (ante acta dicta) - ქმედების მიზეზები, მოტივაცია; ბედიღბალი (fortuna).

29 რიტორიკული სიტყვის ნაწილები:
რიტორიკული სიტყვის ნაწილები: შესავალი (exordium), თემის დასახელება მომხდარის თხრობით გადმოცემა (narratio) არგუმენტებზე დაყრდნობით მსჯელობა (argumentatio) probatio refutatio დასკვნა (conclusio, peroratio)

30 სტილისტიკა ავტორი → ტექსტი → მკითხველი
ავტორი → ტექსტი → მკითხველი არჩევანი ენობრივი სისტემიდან → სტილი ← რეკონსტრუქცია

31 სტილისტიკის დარგები ბგერითი სტილისტიკა გრაფოსტილისტიკა
ლექსიკური სტილისტიკა სინტაქსური სტილისტიკა ტექსტის სტილისტიკა ინდივიდუალური სტილისტიკა ეპოქალური სტილისტიკა

32 ბგერითი სტილისტიკა (ფონოსტილისტიკა)
ალიტერაცია (“Liebe will ich liebend loben”) ანაფორა (“Wer nie sein Brot mit Tränen aß, Wer nie die kummervollen Nächte Auf seinem Bette weinend saß”) ეპიფორა (“Ich bin so dumm, du bist so dumm wir wollen sterben, gehen, kumm!”) ასონანსი (“Ein sanfter Wind vom blauen Himmel weht, Die Myrte still und hoch der Lorbeer steht.”) გემინაცია (“Seide, Seide, Seide Spinnt dein Kind voll Freude…”)

33 ბგერითი სტილისტიკა (ფონოსტილისტიკა)
ეპანალეფსი (“Alles geben die Götter, die unendlichen, Ihren Lieblingen ganz, Alle Freuden, die unendlichen, Alle Schmerzen, die unendlichen, ganz.”) ონამოტოპოეზია (“Da pfeift es und geigt es und klinget und klirrt, Da ringelt’s und schleift es und rauschet und wirrt, Da pispert’s und knistert’s und flistert’s und schwirrt’s”) მეტაპლაზმი (“Morgennebelung verblindet Mir des Blickes scharfe Sehe.”) რითმა (Traum – Baum, Wunde – Kunde, gewonnen – zerronnen) პარანომასია (“Der Rheinstrom ist worden zu einem Peinstrom, Die Klöster sind ausgenommene Nester, Die Bistümer sind verwandelt in Wüsttümer.)

34 გრაფოსტილისტიკა Srifti შრიფტის ზომა შრიფტის სტილი
სასვენი ნიშნების ექსპრესიული გამოყენება (! … -) სემანტიკური გამოყოფის გრაფიკული ხერხები (ხაზგასმა, დ ა შ ო რ ე ბ ა)

35 კონკრეტული პოეზია გადაბრუნებული ჟირაფებივით მოაბოტებენ ევ- კა- ლიპ-
ტე- ბი! (ტარიელ ჭანტურია)

36 ლექსიკური სტილისტიკა მაღალი სტილი: გარდაიცვალა პირი რაში
მაღალი სტილი: გარდაიცვალა პირი რაში საშუალო სტილი: მოკვდა სახე ცხენი დაბალი სტილი: გაიტრუპა სიფათი ჯაგლაგი

37 სინტაქსური სტილისტიკა
დიდხანს ებრძოდა წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი ღამეს. წიწამურის ველზე დიდხანს ებრძოდა მამალი ხოხობი ღამეს. წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი დიდხანს ებრძოდა ღამეს. ღამეს დიდხანს ებრძოდა მამალი ხოხობი წიწამურის ველზე. მამალი ხოხობი დიდხანს ებრძოდა ღამეს წიწამურის ველზე.

38 სიტყვაკაზმული შესიტყვებები:
ანადიპლოზა (“Ha! Wie will ich dich denn höhnen! Höhnen? Gott bewahre mich!”) ასინდეტონი (“Ein Rot, ein Grün, ein Grau vorbeigesendet, ein kleines kaum begonnenes Profil”) პოლისინდეტონი (“Und es wallet und siedet und brauset und zischt”.) კლიმაქსი (“wie habe ich ihn nicht gebeten, gefleht, beschworen”.) ელიფსი (“Ich gehe meinen Weg, ihr den euren.”) აპოსიოპეზა (“Daß euch!...”)

39 სიტყვაკაზმული შესიტყვებები:
ინვერსია (“in jeder Freuden Fülle aufgewachsen”) ჰიპერბატონი (“O laß nimmer von nun an mich dieses Tödliche sehn”) პარალელიზმი (“Ich bin entdeckt, ich bin durchschaut.”) ანტითეზა (“Du warst die Königin, sie der Verbrecher”) ოქსიმორონი (“trockenes Naß”, “alter Knabe”) ქიაზმი (“Eng ist die Welt und das Gehirn ist weit.”) ემფაზა (“Feuer!”, “Hilfe!”, “O Himmel!”)

40 აზრობრივი შესიტყვებები
კითხვები (interrogatio) დაეჭვება საკუთარ ცონდაში (dubitatio) ირონია

41 ლიტერატურათმცოდნეობის სათავეებთან (გაგრძელება)
ლექცია მესამე

42 პოეტიკა (ლიტერატურული ესთეტიკა)

43 ჰეტერონომიული ესთეტიკა
თეოლოგიური ფუნქცია ფილოსოფიური ფუნქცია პედაგოგიკური ფუნქცია ფსიქოლოგიური ფუნქცია პოლიტიკურ-ეთიკური ფუნქცია დიდაქტიკური ფუნქცია

44 ავტონომიური ესთეტიკა სილამაზე უსარგებლო უტოპია გართობა

45 სახელოვნებო ემანსიპაციის ოთხი სახესხვაობა
იდეოლოგიური ემანსიპაცია ფორმალური ემანსიპაცია ონტოლოგიური ემანსიპაცია სემიოტიკური ემანსტიპაცია

46 პოეტიკა ბერძნ. poietiké ← “poiein”: შექმნა, გაკეთება, წარმოქმნა
ნორმატიული პოეტიკა: არისტოტელე - ”Peri poietikés” (პოეტიკა, ძვ. წ. 335 წ.) მიმეზისი კათარზისი ჰორაციუსი - ”De arte poetica” (პოეტური ხელოვნების შესახებ, ახ. წ. 14 წ.) ერთიანობა (unum) სისადავე (simplex) ადეკვატურობა (decorum, aptum) აღზრდა (prodesse) სიამოვნება (delectare) ”Peri hypsous” (ამაღლებულის შესახებ, ახ. წ. 40 წ.) - ამაღლებული

47 სენსუალისტური ესთეტიკა - გენიის კულტი
შუა საუკუნეებში: შეძრვა, შთაბეჭდილების მოხდენა (movere) იმიტაცია კლასიცისტური პოეტიკა - ნიკოლა ბუალოს პოეტური ხელოვნება (L’art poétique, 1674 წ.) გონება (raison) ალბათობა (vraisemblance) სენსუალისტური ესთეტიკა - გენიის კულტი Querelle des Anciens et des Modernes დევიაციური პოეტიკა დესკრიფციული პოეტიკა

48 ლიტერატურა როგორც მედია
ლექცია მეოთხე

49 წიგნის ისტორია ეტიმოლოგია: volumen biblos liber

50 პაპირუსის ან პერგამენტის გრაგნილი

51 codex

52 წიგნის ნაწილები სატიტულო გვერდები, ძირითადი ტექსტი
დანართები (ბიბლიოგრაფია, საძიებელი და სხვ.)

53 სატიტულო გვერდები სუპერი (დამატებითი ყდა)
ავანტიტული (ავტორის სახელი და მოკლე სათაური) კონტრტიტული (ფრონტისპისი) ტიტული (მთავარი ბიბლიოგრაფიული მონაცემები) ტიტულის მეორე გვერდი (სხვა ბიბლიოგრაფიული მონაცემები - Impressum, Copyright, ISBN=International Standard Book Number) ზოგჯერ - მიძღვნა, წინათქმა, სარჩევი ან შინაარსი

54 ძირითადი ტექსტი სათაურები ტექსტი ზოგჯერ - შენიშვნები

55 წიგნის გვერდი მარგინალიები გვერდების ნომრები
გვერდების გარე საზღვრები > შიდა საზღვრები ზედა საზღვრები > ქვედა საზღვრები ფურცლის ფორმატი შრიფტის სახეობა (Bodoni, Garamond, Helvetica) შრიფტის ზომა სტრიქონებს შორის მანძილი ტექსტის განლაგება აბზაცი

56 პარატექსტები (ჟერარ ჟენეტი)
ყდა ფორმატი ქაღალდი ტიპოგრაფია ილუსტრაციები ავტორის სახელი სათაური წინათქმა თავების სათაურები მიძღვნა ეპიგრაფი შენიშვნები

57 ლიტერატურული ცხოვრება

58 ლიტერატურა და მედიები ზეპირი (ორალური) გადმოცემა დამწერლობა
ტიპოგრაფია (ლიტერალიზაცია) პერიოდული გამოცემები ჰიპერტექსტი

59 საგამომცემლო ფილოლოგიის (ტექსტოლოგიის) მიზნები
ტექსტის კრიტიკა და რედაქტირება ტექსტის აუთენტიკური ვარიანტის გამოვლენა ნაწარმოების შექმნის ისტორიის აღდგენა

60 ტექსტის კრიტიკული დამუშავება
recensio examinatio emendatio

61 ტექსტის კრიტიკის მეთოდები
კარლ ლახმანის მოდელი ანგლო-ამერიკული მოდელი ახალ-გერმანული სკოლა და საბჭოთა ტექსტოლოგია გენეტიკური კრიტიკა (Critique génétique)

62 გამოცემის სამი ტიპი ისტორიულ-კრიტიკული გამოცემა სასწავლო გამოცემა
საკითხავი გამოცემა

63 კრიტიკული აპარატი ვარიანტი 1 - კიბეებისმაგვარი მოდელი
რისხვა იმღერე პელევსის ძისა მრისხანება თქვი იღაღადე დიადო ქალღმერთო პელევსის ძის აქილევსის ვარიანტი 1 - კიბეებისმაგვარი მოდელი ვარიანტი 2 - სვეტისმაგვარი მოდელი