ქრისტა ვოლფის კასანდრა ლევან ცაგარელი
გეგმა ზოგი რამ გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიტერატურის შესახებ ზოგი რამ გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიტერატურის შესახებ კასანდრას ადგილი ქრისტა ვოლფის შემოქმედებაში დიალოგი ეპოსთან ექსკურსი: ჰეროიკული ნარატივის მახასიათებლები (მიულერ- ფუნკი) ჰეროიკული ნარატივის ელემენტები ტექსტში დეჰეროიზაცია მითოსური ლოგიკის დემონტაჟი ცნებითი დიქოტომიების დეკონსტრუქცია ქალური წერა შინაგანი მონოლოგი როგორც ეპიკურობის ალტერნატივა
გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიტერატურის პირველი ეტაპი (1945-65) გერმანიის სოციალისტური ერთიანობის პარტია (SED) ”შრომის წადილისა და ოპტიმიზმის” გავრცელება საზოგადოებაში ”ბრძოლა ფორმალიზმის წინააღმდეგ ხელოვნებასა და ლიტერატურაში” სოციალისტური რეალიზმი ბიტერფელდის გზა: „მწერალ მუშათა წრეები“ რომანები აღმშენებლობისა (Aufbauromane) და ინტეგრაციის შესახებ (Ankunftsromane) წიგნები ყოჩაღი კომუნისტებისა და გმირი ანტიფაშისტების შესახებ Anna Seghers, Bertolt Brecht; Willi Bredel, Erwin Strittmatter, Hermann Kant, Johannes Becher
გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიტერატურის მეორე ეტაპი (1965-1975) მწერალთა ახალი თაობა პროტესტი ფორმალური და შინაარსობრივი იძულების წინააღმდეგ, დამკვიდრებული სააზროვნო და ქცევითი მოდელების დანგრევის სურვილი ლიტერატურული დებატები: ცივილიზაციის კრიტიკა, დაეჭვება საკუთარ სისტემაში მე-ს რეაბილიტაცია (გამოკვეთილი სუბიექტურობა) ლიტერატურული მემკვიდრეობის რეაბილიტაცია (კაფკას შემოქმედებისადმი მიძღვნილი კონფერენცია, კლაისტის რეცეფცია, რომანტიზმის აღმოჩენა) ახალი სუბიექტურობა: Günter Kunert (1929), Reiner Kunze (1933), Sarah Kirsch (1935); Uwe Johnson (1934-1984); Volker Braun (1939) ქალთა ახალი ლიტერატურა: Christa Wolf, Irmtraud Morgner წარსულის დაძლევა: Hermann Kant: Der Aufenthalt, Christa Wolf: Kindheitsmuster, Stefan Heym: Fünf Tage im Juni ახალგაზრდული ლიტერატურა: Ulrich Plenzdorf – ახალგაზრდა ვ-ს ახალი ვნებანი (1972)
გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკის ლიტერატურის მესამე ეტაპი (1975-1990) “დაავადებული ნაწილების უმტკივნეულო მოკვეთა” “მესამე გერმანული ლიტერატურა” (1976-1989) მწერალთა დევნა ახალგაზრდა ხელოვანთა ასპარეზი: Prenzlauer Berg, ეკლესია, დემონსტრაციები კულტურის ოფიციალური პოლიტიკის შერბილება ეპიკა: ყოველდღიურობა და პირადი ცხოვრება Christoph Hein: Der Tangospieler (1989) პოეზია: გამომშვიდობება ”იმედის პრინციპთან” და ”ლამაზი ბუნების ენასთან” პესიმისტური განწყობა Uwe Kolbe, Bert Papenfuß-Gorek დრამა და თეატრი: ფორმალური ექსპერიმენტების ნაკლებობა Heiner Müller (1929-1995), Christoph Hein
კასანდრას ადგილი ქრისტა ვოლფის შემოქმედებაში Christa Wolf (1929-2011) პოეტიკა: ‚სუბიექტური ავთენტურობა’ წერა - ეთიკური დანიშნულება ნაწარმოებები: გაყოფილი ზეცა (1963) Nachdenken über Christa T. (1968) Kindheitsmuster (1976) Kassandra (1983) Was bleibt (1990) მედეა: ხმები (1996)
კასანდრა: დიალოგი ეპოსთან ეპოსი ღმერთები, გმირები, მეფეები ბრძოლა, ზეიმი ყოვლისმცოდნე მთხრობელი მაღალი სტილი მასკულინური თხრობა (ნიუნინგები) ჰეტეროდიეგეტური თხრობა: უპირატესობა, კონტროლი აღწერითობა მოქმედების სწორხაზოვნება და მიზანმიმართულობა “დიდკაცთა” ამბები ჟანრის გენდერული კონოტაციები
ექსკურსი: ჰეროიკული ნარატივის მახასიათებლები (მიულერ-ფუნკი) თავისუფლების, უცხოსგან დამოუკიდებლობის ბუნდოვანი გაგება ბრძოლა როგორც ერთობის საწინდარი საგანგებო მდგომარეობის რიტორიკა ერის გაპიროვნება და მისი გაიგივება დასაცავ ქალთან უცხოს ჩამორჩენილობა ეთნიკური სხვის პეიორაციული ხატი ნაციონალისტური ნარატივის გადმოცემა პატრიოტულ ტექსტებში ნაციონალისტური ნარატივის ბინარული სტრუქტურა: მეგობრები და მტრები
ჰეროიკული ნარატივის ელემენტები ტექსტში მტრის ხატის შექმნა: „Die geistige Rüstung bestand in der Schmähung des Feindes (von „Feind“ war schon die Rede, eh noch ein einziger Grieche ein Schiff bestiegen hatte) und im Argwohn gegen die, welche verdächtig waren, dem Feind in die Hände zu arbeiten“ (K 68). „Wer jetzt nicht zu uns hält, arbeitet gegen uns.“ (K 75) Helena: „Was man lange genug gesagt hat, glaubt man am Ende.“ (K 69) „Krieg durfte er nicht heißen. Die Sprachregelung lautete zutreffend: Überfall.“ (K 76) ჰეროიკული ნარატივის მექანიზმი: „Was öffentlich geworden ist, ist auch real.“ (K 89)
დეჰეროიზაცია ყურადღების გამახვილება დამარცხებულ მხარეზე ცნობილ გმირთა კარნავალიზაცია: აქილევსი: ფეხმარდი საქონელი აგამემნონი: გაჭირვებული, სულელი, უტვინო ოდისევსი: ცბიერი დეზერტირი მენელაოსი: დაკარგული ღირსება ჰექტორი: ბავშვური, სათუთი კლიტემნესტრა: დადებითი მოქმედი პირი ჰეკაბე: რეჟიმის მხარდამჭერი პენთეზილეა: რადიკალური ფემინისტი პოლიქსენე: კონფორმისტი გმირობა — მასკულინურ საზოგადოებაში შექმნილი ტყუილი
მითოსური ლოგიკის დემონტაჟი კასანდრას წინასწარმეტყველური უნარი „Sag ich denen, ich weiß nichts, werden sie mir nicht glauben. Sag ich, was ich vorausseh, wie es jeder könnte, bringen sie mich um.“ (K122) მეფის ასულის უცნაურობის ლეგიტიმაცია ძალაუფლების წართმევა ფასადის მიღმა სიმართლის განჭვრეტის უნარი შერაცხვა შეშლილად ფინალური მოტივაციის გაუქმება წყევლა საგანთა იმანენტური ლოგიკა მითოსი = გაყალბების შედეგი ღვთაებრივი ინსტანციების არარსებობა (აპოლონი, აფროდიტე, არტემიდე, თეტიდა — არასასურველის მიჩქმალვის სტრატეგია) „Ich war Zeugin, wie im Hin und Her zwischen dem Palast und den Tempelpriestern, in Tag- und Nachtsitzungen des Rats eine Nachricht hergestellt wurde, hart, gehämmert, glatt wie eine Lanze: Paris der Troerheld habe auf Geheiß unsrer lieben Göttin Aphrodite Helena, die schönste Frau Griechenlands, den großmäuligen Griechen entführt und so die Demütigung gelöscht, die unserm mächtigen König Priamos einst durch den Raub seiner Schwester abgetan worden war.“ (K 69)
ცნებითი დიქოტომიების დეკონსტრუქცია ტროას ციტადელი გამოქვაბული იდას მთაში კაცი ქალი მოკვლა სიკვდილი გმირი მშიშარა ფიქრი გრძნობა სიმართლე ტყუილი სწორი მცდარი გამარჯვება მარცხი მოყვარე მტერი სიცოცხლე სიკვრდილი ‚personal voice‘ (ich) heroine მესამე, განუყოფელი, გამოუსახავი („Geist im Leben“ und „Leben im Geist“ ) ‚communal voice‘ (wir) female hero
ქალური წერა ‘witnessing’ (თვითმხილველობა) „ich zog Lust aus allem, was ich sah - Lust; Hoffnung nicht! –, und lebte weiter, um zu sehen.“ (K 6) „Ich will Zeugin bleiben, auch wenn es keinen einzigen Menschen mehr geben wird, der mir mein Zeugnis abverlangt.“ (K 25) ‚double-voiced discourse‘ (ორხმიანი დისკურსი) „Hang zur Übereinstimmung mit den Herrschenden“ und „Gier nach Erkenntnis“ (K 67) „Ich wollte diesen verbrecherischen Körper, in dem die Todesstimme ihren Sitz hatte, aushungern, ausdörren.“ (K 64) სურათ-ხატები (სიტყვების მაგივრად) – ლოგოცენტრიზმის კრიტიკა „Rasend schnell die Abfolge der Bilder in meinem Kopf, die Worte können sie nicht einholen.“ (K 48) „Das Letzte wird ein Bild sein, kein Wort. Vor den Bildern sterben die Wörter.“ (K 24)
შინაგანი მონოლოგი როგორც ეპიკურობის ალტერნატივა მგოსანთა კრიტიკა: „Dem Sänger, der noch bis zuletzt den Ruhm des Priamos sang, hab ich eins aufs Maul gegeben, würdeloser schmeichlerischer Wicht.“ (K 15) „Und unsere Palastschreiber, ein Völkchen für sich, [...] machen nachträglich aus dem halbwegs mißglückten Unternehmen großmäulig das ERSTE SCHIFF.“ (K 35) „Der abwesende Paris wurde in Gesängen gefeiert“. (K 70) „So Wichtiges wird nie ein Mensch von uns erfahren. Die Täfelchen der Schreiber, die in Troias Feuer härteten, überliefern die Buchführung des Palastes, Getreide, Krüge, Waffen, Gefangene. Für Schmerz, Glück und Liebe gibt es keine Zeichen.“ (K 82-83) „Und jeder Sänger, der den Ruhm Achills zu singen wagte, stürbe auf der Stelle unter Qualen.“ (K 84) „Schick mir einen Schreiber, oder, besser noch, eine junge Sklavin mit scharfem Gedächtnis und kraftvoller Stimme. Verfüge, daß sie, was sie von mir hört, ihrer Tochter weitersagen darf. Die wieder ihrer Tochter, und so fort. So daß neben dem Strom der Heldenlieder dies winzige Rinnsal, mühsam, jene fernen, vielleicht glücklicheren Menschen, die einst leben werden, auch erreichte.“ (K 86)
შეჯამება მასკულინური მეხსიერების ჰეგემონიის რღვევის ცდა მასკულინური მეხსიერების ჰეგემონიის რღვევის ცდა ეპოსის როგორც მასკულინური კონსტრუქციის კრიტიკა დიდ-კაცობის მითოსის ალტერნატივა შინაგანი მონოლოგის აპოლოგია
გმადლობთ ყურადღებისთვის!
გამოყენებული ლიტერატურა Bogdal, Klaus-Michael: Historische Diskursanalyse der Literatur. – 2., erw. Ausg. – Heidelberg: Synchron, 2007 Büch, Karin Birge: Spiegelungen. Mythosrezeption bei Christa Wolf. „Kassandra“ und „Medea. Stimmen“. Marburg: Tectum Verlag, 2002 Feldmann, Doris / Schülting, Sabine: „Écriture féminine“. In: Grundbegriffe der Literaturtheorie. Hg. v. Ansgar Nünning. Stuttgart, Weimar: Metzler, 2004, S. 37-38 Haas, Friedhelm: Christa Wolfs „Kassandra“ als ‚Modellfall politischer Erfahrung‘: eine Interpretation. Frankfurt a.M. [u.a.]: Lang, 1988 Ham, Hee-Jeong: Schreiben als Selbstthematisierung. Eine Analyse der gegenwartsbezogenen Themenwandlung in Christa Wolfs „Kindheitsmuster“, „Kein Ort. Nirgends“ und „Kassandra“. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2004 Harbers, Henk: „‚Widersprüche hervortreiben‘. Eros, Rationalität und Selbsterkenntnis in Christa Wolfs Erzählung Kassandra“. In: Neophilologicus 71 (1987), H. 2, S. 266-284 Hilzinger, Sonja: Christa Wolf. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 2007 Lindhoff, Lena: Einführung in die feministische Literaturtheorie. – 2., überarb. Aufl. – Stuttgart, Weimar: Metzler, 2003
Mauser, Helmtrud: „Zwischen Träumen und Wurfspeeren Mauser, Helmtrud: „Zwischen Träumen und Wurfspeeren. Kassandra und die Suche nach einem neuen Selbstbild. In: Erinnerte Zukunft. 11 Studien zum Werk Christa Wolfs. Hrsg. von Wolfram Mauser. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1985, S. 291-315 Müller-Funk, Wolfgang: Die Kultur und ihre Narrative. Eine Einführung. Wien, New York: Springer, 2002 Nünning, Vera / Nünning, Ansgar (Hg.): Erzähltextanalyse und Gender Studies. Unter Mitarbeit von Nadyne Strizke. Metzler: Stuttgart; Weimar, 2004 Quernheim, Mechthild: Das moralische Ich. Kritische Studien zur Subjektwerdung in der Erzählprosa Christa Wolfs. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1990 Renner, Rolf G.: „Mythische Psychologie und psychologischer Mythos. Zu Christa Wolfs Kassandra“. In: Erinnerte Zukunft. 11 Studien zum Werk Christa Wolfs. Hrsg. von Wolfram Mauser. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1985, S. 265-290 Schmidjell, Christine: Christa Wolf: Kassandra. Erläuterungen und Dokumente. Stuttgart: Reclam, 2003 Wilhelmy, Thorsten: Legitimationsstrategien der Mythosrezeption. Thomas Mann, Christa Wolf, John Barth, Christoph Ransmayr, John Banville. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2004
Wilke, Sabine: Poetische Strukturen der Moderne Wilke, Sabine: Poetische Strukturen der Moderne. Zeitgenössische Literatur zwischen alter und neuer Mythologie. Stuttgart: Metzler, 1992 Wolf, Christa: Kassandra. Erzählung. München: Deutscher Taschenbuch Verlag, 2002 Zapf, Hubert: “Dekonstruktion”. Grundbegriffe der Literaturtheorie. Hrsg. Nünning, Ansgar. Stuttgart: Metzler, 2004. 22-23